Giáo Hội Phật Giáo Hòa Hảo được thành lập như là một
nhu cầu của tình thế và sự trưởng thành của một đoàn thể bên cạnh các tôn giáo
khác. Tổ chức cũng như người đại diện không có giáo quyền tuyệt đối như hệ thống
Thiên Chúa Giáo La Mã hay gần đây là Giáo Hội Cao Đài. Tổ chức nầy chỉ là đại
diện cho khối tín đồ đối với chánh quyền và các đoàn thể khác, hay chỉ để điều
hành nội bộ và phát triển cơ sở.
Trong khi đó, các giáo đồ Phật Giáo Hòa Hảo không được qui định đẳng cấp, chức phẩm mà thông thường các cao đồ là những người đã từng theo chân vị Giáo Chủ hay am tường về tôn giáo nầy. Thế nên, việc chọn lựa các nhân vật vào các cơ cấu trị sự nhằm vào những người có đức độ công lao, và việc chọn lựa mang ít nhiều tính chất “thế tục”.
Việc bầu cử các Trị Sự Viên trong các cơ cấu tổ chức Giáo Hội Phật Giáo Hòa Hảo dựa trên nguyên tắc “dân chủ” qua một cuộc tuyển cử trực tiếp, hạn chế và kín, được qui định trong Hiến Chương, và các qui ước bầu cử.
Hiện tại, Phật Giáo Hòa Hào có 3 qui ước bầu cử khác nhau áp dụng riêng cho từng khối (qui ước 01/71/TƯ/QƯ và 04/73 về bầu cử). Dầu vậy, thừa số chung của các văn kiện trên vẫn là qui định việc bầu cấp Trung Ương theo nguyên tắc vừa kể. Mọi thủ tục bấu cử sẽ do Ủy Ban Vận Động và Tổ chức bầu cử hay Hội Đồng Bầu Cử Trung Ương điều động.
Theo qui ước 04/73 ngày 10-4-1973 nhằm tăng quyền hành cho cấp Trung Ương, các Trị Sự Viên cấp Trung Ương được chọn lựa và sắp xếp qua 3 vòng :
- Vòng I : Đề cử hay ứng cử.
- Vòng
II : Đại Hội biểu quyết.
-
Vòng III : Các ứng cử viện đắc cử chọn người (sắp xếp chức
vụ).
Trong khi theo qui ước 01/71/TƯ/QƯ áp dụng cho khối Hội Đồng Trị Sự Trung Ương. Khi bầu cử các cấp Tỉnh, Quận, Xã phải thành lập 3 cơ quan sau đây : Đại Hội, Hội Đồng Tài Phán và Ban Vận Động tổ chức bầu cử theo lịch trình chung:
-
Giai đoạn I : Thành lập Đại Hội.
- Giai đoạn II : Cứu xét
và giải quyết về tư cách cử tri đoàn và ứng cử viên.
- Giai đoạn III : Niêm yết danh sách ứng cử viên và cử tri lần chót, tiếp theo là Đại Hội bầu cử. Cuối cùng công bố kết quả chánh thức là nhiệm vụ của Hội Đồng Tài Phán.
Việc bầu cử một cấp Trị sự sẽ do cấp trị sự viên trên tổ chức dưới sự kiểm soát và chấp thuận của một cấp cao hơn. Thí dụ: Bầu cử Ban Trị Sự Xã sẽ do Ban trị Sự Quận tổ chức và do Ban Trị Sự Tỉnh chấp thuận và kiểm soát.