Giáo thuyết Nho Giáo trong Phật Giáo Hòa hảo

Nếu vị trí của Khổng Giáo được xác định như trên,  thì giáo thuyết của Nho học cũng chỉ được hạn cuộc trong một giới ước cải thiện con người trong cái sống mẫu mực ở cõi trần hoàn nầy. Bởi vì người tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo dù phải gánh vác việc đời, phải chống đỡ quốc gia trong cơn lâm biến, nhưng tâm tư của họ lúc nào cũng khoắc khoải ước mong cuộc đời được hiến dâng trọn vẹn cho Chánh Pháp. Họ làm xong nghĩa vụ con người tại thế gian không phải để thỏa mãn mục đích trị quốc, bình thiên hạ như con người Nho giáo, mà chỉ là để tạo điều kiện cho sự giải thoát hoàn toàn.

Những tinh hoa của Nho giáo như tam cang, ngũ thường, tam tùng, tứ đức, hằng được Đức Giáo Chủ nhắc tới để khuyên dạy tín đồ làm theo. Ngài đã bất chấp sự bài xích của một số người phi đạo :

Ngũ luân lễ nghĩa năm hằng

Tam cang trung trực người rằng ngu si

Để rồi trong Tám Điều Răn Cấm thuộc giới luật Phật Giáo Hòa Hảo, Ngài đưa ra điều răn chừa và nên làm thứ nhứt là :

Ta không nên uống rượu, cờ bạc, á phiện, chơi bời theo đàng điếm và phải giữ cho tròn luân lý tam cang ngũ thường.

Về những gì gọi là Ngũ Luân gồm có Tam Cang, Ngài đã dặn dò tế nhị:

Đạo tôi chúa chặt gìn câu chung thỉ

Đạo thầy trò khắc cốt với ghi xương

Đạo cha con chặt chẽ chữ miên trường

Đạo chồng vợ thuận hòa cho đến thác

Biết lễ nghĩa kính yêu cùng cô bác

Nội tông cùng ngoại tổ với cậu dì

Thêm kính nhường anh chị kẻ cố tri

Mắt chẳng thấy lũ gian phi xảo trá

Đạo bè bạn bất phân nhơn với ngã

Chữ nghĩa tình sắt đá mãi bền gan.

Còn nói đến ngũ thường:Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín, Đức Giáo Chủ cũng có đề cập, Ngài đã giảng giải từng điều một rải rác trong các tác phẩm văn xuôi và văn vần của Ngài. Đại khái có thể nói gọn lại :

Phận làm người hiếu thảo noi gương

Ấy chẳng qua là đạo luân thường

Riêng về tam tùng, tứ đức qua bổn phận của người đàn bà, Đức Thầy cũng không quên nhắc tới :

Lớn lên phận gái cần chuyên

Làm ăn thì phải cho siêng mới là

Phải gìn dục vọng lòng tà

Đừng chiều theo nó vậy mà hư thân

Nghe lời cha mẹ cân phân

Tam tùng vẹn giữ lập thân buổi nầy

Và :

Đi thưa về cũng phải trình

Công dung ngôn hạnh thân mình phải trau

Nếu xưa kia các Nho giả thường xem sự thái bình thời Thuấn, Nghiêu là một thiên đàng, cho cách “Nghiêu Thuấn trị dân gia vô bế hộ” là một chánh sách tuyệt hảo, thì người ta cũng quan niệm rằng con người của Thuấn Nghiêu là mẫu người điển hình tuyệt mỹ : “Nhân phi Nghiêu Thuấn yên năng mỗi sự tận thiện:. Và theo đó, xã hội Thuấn Nghiêu đã được coi là một xã hội lý tưởng nhất.

Thế nên muốn hướng dẫn tín đồ từ ác trở về thiện, từ thấp lần lên cao, Đức Giáo Chủ đã giản dị hóa những cái gì cao xa và viển vông, khiến người xem và người nghe chợt  tỉnh một  cách mau lẹ, Ngài viết :

Thuở xưa thời buổi Thuấn Nghiêu

Thái bình thịnh trị mến yêu khắn tình

Hay là :

Thương Minh Vương bắt chước Thuấn Nghiêu

Lòng hiền đức nào ai có biết

Ngài lại còn khuyến khích mọi người tích cực nhập thế để đem tài đức ra phục vụ Đạo và Đời, làm sáng danh hàng tu mi nam tử :

Chí quân tử lòng nhơn vạn đại

Dốc làm cho rõ mặt tang bồng

Nghiêng hai vai gánh nặng non sông

Vớt trăm họ lầm than bể khổ 

                    (Diệu Pháp Quang Minh)

Sống làm cho vẹn chữ tu mi

Sống vùng vẫy râu mày nam tử

                (Nang thơ cẩm tú)

Nhận thức như vậy, chúng ta sẽ thấy rõ dụng ý của Đức Giáo Chủ là dùng tinh hoa Nho giáo để hướng dẫn tín đồ trong phần nhập môn., vì dân tộc Việt Nam từ xưa đã quen biết nhiều với đạo lý Khổng Mạnh, họ không còn lạ lùng gì mấy khi bước vào cửa đạo để đi từ gần đến xa, hầu có làm tròn đạo tu Nhân trong pháp môn thích ứng là tu Nhân học Phật.